Afrodisias sulak alaninda paleocoğrafya araştirmalari ve jeoarkeolojik değerlendirmeler

Afrodisias antik kenti Karacasu tektonik olugu (graben) icinde, Akdag dag etegi duzlugunde yer alir. Duzluk, Neojen’de oluk tabanini kaplayan karasal birikintiler (aluvyon yelpazeleri ve goller) uzerinde olusmus, sonrasinda Karacasu cayi (Dandalaz) ve kollari ile yarilarak plato niteligi kazanmistir. Bu ozellikler yuzey altinda yaygin bir taban suyunun bulunmasina uygun degildir. Buna ragmen Afrodisias gunumuzde yuzeye kadar ulasan ve cukur yerlerde biriken su varligina sahiptir. Bu sular tektonik-karstik sureclerle olusan ve gunumuzde cikis yerleri aluvyal-koluvyal ortu altinda kalmis olan, kuzeydogudaki kaynaklardan gelmektedir. Bu calisma, kaynak sularinin cografi cevrenin fiziksel ozellikleri ve tarih oncesi caglardan beri suren yerlesme ve kulturel gelisme uzerindeki etkilerinin arastirilmasi amaciyla yapilmistir. Bunun icin Afrodisias kent alaninda gerceklestirilen 15 cakma-delgi sondajdan saglanan sedimanlarin fiziksel ve paleontolojik ozellikleri incelenmis, kronolojik verilerden yararlanilmistir. Sulak alan sedimanlarinin en derin kesimi Roma caginin Guney Agora havuzu cevresinde 13 m kadar kalinliga eristigi belirlenmistir. Burada sulak alan sedimanlarinin biriktigi cukurlugun morfolojisi ve biriken sedimanlarin niteligi bakimindan uc stratigrafik birim ayirmak mumkun olmustur. Bunlardan ikinci birimin ust seviyesi, 14 C analizlerine gore 40 bin yil oncelere tarihlenmistir. Buna gure sulak alanin olusumu Holosen oncelerine uzanmaktadir. Cevrede bilinen en eski yerlesme tarihi ise 5000 yil oncelere (Gec Tunc-Kalkolitik caglar) aittir. Bu yerlesmelerin su varligi ile iliskisi kuskusuzdur. Helenistik ve Roma caglarinda gelisen kent yerlesmesinde de su varligi onemli bir unsur olmustur. Su kenarinda kutsal alan olarak baslayan kentlesme, hamam ve agora havuzu gibi mimari yapilarla deger kazanmistir. Gunumuzde kent kalintilari arasinda biriken sular arkeolojik kazi ve restorasyon calismalari icin sorun olusturmaktadir. Bu durumu bir sorun olarak gormek ve sulari dogrudan drene etmeyi dusunmek yerine, su varligini restorasyon planlamalarina dahil etmenin, su yapilarinda yeniden kullanarak onlari canlandirmanin ilginc olacagini dusunuyor ve boyle bir uygulamayi oneriyoruz.